Ryder Karol (1884–1959) lekarz, organizator ochrony zdrowia. Ur. 14 VI w Będzinie, był synem Natana i Ewy z Orłowskich, młodszym bratem Teodora (zob.).
R. ukończył gimnazjum w r. 1903 w Sosnowcu. Początkowo studiował przez dwa lata na wydziale architektury politechniki w Darmstadcie, a w r. 1905 przeniósł się na wydział lekarski uniwersytetu w Getyndze, gdzie w r. 1910 uzyskał dyplom lekarza i doktorat na podstawie pracy: Über den Einfluss des Bitterstoffes auf den Vorgang der Resorbtion (Göttingen 1910). Po dwuletniej specjalizacji w zakresie pediatrii w Berlinie i nostryfikacji dyplomu w Kazaniu, osiedlił się w r. 1913 w Łodzi jako pediatra. Pracował w Szpitalu Anny Marii (obecnie Janusza Korczaka) w Łodzi, gdzie wykonywał pracę nad odczynem Donnego. W łódzkiej «Kropli Mleka» i w jednym z sierocińców badał odczyn tuberkulinowy. Wyniki prac dotyczące m. in. śmiertelności niemowląt w Łodzi referował w Łódzkim Tow. Lekarskim. W l. 1913–14 w „Archiv für Kinderheilkunden” publikował streszczenia z polskiego i rosyjskiego, a w „Pediatrii Polskiej” – z niemieckiego piśmiennictwa pediatrycznego; w bibliograficznym wydawnictwie „Hamburgische Überseehefte” zamieszczał bibliografię polskiego i rosyjskiego piśmiennictwa lekarskiego. Powołany po wybuchu pierwszej wojny światowej do służby w wojsku rosyjskim, spędził w nim cztery lata.
W l. 1919–20 pracował R. jako zastępca lekarza powiatowego w Będzinie, a od r. 1921 jako lekarz powiatowy i jednocześnie naczelny lekarz Sejmiku Będzińskiego. Zorganizował wydziały zdrowia publicznego miast wydzielonych w tym powiecie: w Sosnowcu, Będzinie, Dąbrowie Górniczej i Czeladzi oraz wydział powiatowy w Będzinie. Opracowany przez niego schemat stał się wzorem organizacji wydziałów zdrowia publicznego w sejmikach na terenie Polski. W r. 1923 otrzymał stypendium Fundacji Rockefellera i odbył dwuletnią specjalizację w Szkole Higieny Uniwersytetu Harvarda w Bostonie w zakresie organizacji ochrony zdrowia i pediatrii społecznej. W drodze powrotnej do kraju zaznajomił się z organizacją służby zdrowia w Anglii, Francji, Belgii, Holandii, Danii, Szwecji i Niemczech. Z pomocą Fundacji Rockefellera zorganizował w powiecie będzińskim ośrodki zdrowia. Stan ich przedstawił na V Zjeździe Higienistów Polskich w Poznaniu w l. 1927 i w kilku publikacjach (m. in. wspólnie z S. Pietraszewskim: Ośrodki zdrowia powiatu będzińskiego, w: „Ośrodki zdrowia w Polsce”, W. 1928). Wypracowany przez R-a schemat organizacji publicznej służby zdrowia w powiecie został wprowadzony w skali ogólnopolskiej. R. współorganizował Szpital dla Dzieci w Sosnowcu i Zakład Leczniczy dla Dzieci z Gruźlicą Kostno-Stawową im. Kazimierza Dłuskiego w Siewierzu. Wygłaszał liczne odczyty i publikował artykuły na temat opieki zdrowotnej, m. in. w dwumiesięczniku „Opieka nad Dzieckiem”, wydawanym przez Wydz. Higieniczno-Lekarski Polsko-Amerykańskiego Komitetu Pomocy Dzieciom. Był w r. 1927 współorganizatorem wystawy higienicznej w Sosnowcu: «Mieszkanie, miasto i jego higiena».
R. brał udział w pracach Tow. Lekarskiego Zagłębia Dąbrowskiego; wielokrotnie przedstawiał na jego zebraniach problem medycyny społecznej, był członkiem komisji do spraw walki z gruźlicą, sekretarzem komitetu obchodów Towarzystwa i autorem historii Towarzystwa opublikowanej w „Pamiętniku XXV-letniej działalności…”. Wykładał też na półrocznych kursach sióstr Czerwonego Krzyża, na kursach ratowniczych i przeciwgazowych Oddziału Polskiego Czerwonego Krzyża (PCK) w Sosnowcu.
W r. 1927 R. został inspektorem i zastępcą lekarza naczelnego Powiatowej Kasy Chorych w Sosnowcu. Wprowadził do Kasy Chorych profilaktykę. Pierwszy w Polsce zapoczątkował w r. 1931 akcję wczasów dla młodocianych robotników. W r. 1933 powołano go do opracowania rozporządzeń wykonawczych do ustawy o ubezpieczeniach społecznych, która przekształcała Kasy Chorych w Ubezpieczalnie Społeczne (US). W t. r. został zastępcą lekarza naczelnego US w Łodzi, a w l. 1935–9 był lekarzem naczelnym US w Białymstoku.
Podczas drugiej wojny światowej do lata 1941 R. pracował w radzieckiej służbie zdrowia w Białymstoku. Po napaści Niemiec na ZSRR ukrywał się ze względu na żydowskie pochodzenie pod zmienionym nazwiskiem, m. in. w Warszawie przez dwa lata jako pacjent w Oddziale Jana Roguskiego (w Szpitalu Wolskim) i w kierowanym przez Stanisława Wszelakiego Szpitalu Zakaźnym przy ul. Chocimskiej. W końcu r. 1945 został R. starszym inspektorem lekarskim Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w Łodzi, a po przeniesieniu tegoż do Warszawy, był w l. 1946–7 zastępcą lekarza naczelnego US w Łodzi. W l. n. związał się z przemysłową służbą zdrowia, której był inicjatorem i współtwórcą. W r. 1948 został naczelnym lekarzem Centralnego Zarządu Przemysłu Włókienniczego. W r. 1949 kierował oddziałem ochrony zdrowia w Zakładzie Organizacji Wytwórczości Przemysłu Włókienniczego Głównego Instytutu Pracy, a w r. 1950 został kierownikiem Oddziału Ochrony Zdrowia w Centralnym Instytucie Ochrony Pracy w Łodzi. W r. 1951 przeniósł się do Działu Higieny Pracy w łódzkim Państwowym Zakładzie Higieny, a w r. 1952 do Instytutu Medycyny Pracy w Łodzi. Tu pracował do końca życia, m. in. jako sekretarz naukowy Instytutu, kierownik sekcji dokumentacji i informacji naukowej. Równocześnie od r. 1952 był adiunktem w Zakładzie Higieny Ogólnej i Społecznej Akad. Med. w Łodzi. Pełnił do śmierci funkcję zastępcy redaktora „Medycyny Pracy”. Wykładał medycynę społeczną na różnych kursach dla lekarzy, pielęgniarek, pracowników socjalnych i administracji służby zdrowia oraz dla studentów. W r. 1948 przewodniczył Społecznemu Komitetowi Walki z Gruźlicą obejmującemu m. Łódź i województwo łódzkie. Zorganizował prewentorium dla dzieci do lat trzech i dom akademicki dla studentów chorych na gruźlicę, opracował kilkanaście ulotek na temat gruźlicy.
R. był autorem ponad 50 artykułów dotyczących organizacji ochrony zdrowia, medycyny pracy i pediatrii, m. in. Polityka zapobiegawcza w lecznictwie ubezpieczeniowym („Pol. Gaz. Lek.” 1938 nr 16), Lekarze a ubezpieczenia społeczne (W. 1947), Projekt organizacji powszechnej służby zdrowia („Służba Zdrowia” 1947 nr 9), O Społecznym Komitecie Walki z Gruźlicą w Łodzi („Wiad. Lek.” 1948 nr 2), Mechanizm człowieka (Ł. 1948, 1950), Gruźlica płuc wśród włókniarzy („Med. Pracy” 1950 nr 3,4), Ochrona zdrowia pracownika. Higiena pracy (Ł. 1950 I–II), Fizjologia pracy („Wiad. Lek.” 1953 nr 8), Pył i pylice (tamże nr 12). Poza tym publikował liczne prace popularnonaukowe, w tym kilka tłumaczeń z języków obcych. Wydał wiele ulotek i pouczeń higienicznych oraz artykułów w codziennych pismach Zagłębia Dąbrowskiego, Białegostoku i Łodzi oraz ogólnopolskich. Redagował w Łodzi Bibliotekę „Dbaj o zdrowie”, w której do r. 1950 ukazało się 18 tomików. Praca oświatowo-zdrowotna i popularyzatorska była pasją jego życia. Zmarł 13 XI 1959 w Łodzi, pochowany został na tamtejszym cmentarzu Komunalnym. Odznaczony był m. in. Złotym Krzyżem Zasługi i Odznaką Honorową PCK.
Ożeniony od r. 1926 z Wandą z Macherskich, miał R. synów Bolesława i Andrzeja.
Hanecki M., Neuman B., Czajka J., Służba zdrowia w Polsce. Przegląd ważniejszych prac o organizacji i pokrewnych działach służby zdrowia XIX i XX w., W. 1956 (bibliogr.); Rocznik lekarski Rzeczypospolitej Polskiej na 1936 r., W. 1936; toż na r. 1948, W. 1949; Urzędowy spis lekarzy, lekarzy dentystów, farmaceutów, felczerów, pielęgniarek, położnych, uprawnionych i samodzielnych techników dentystycznych, W. 1939; Woźniewski Z., Polski almanach medyczny na r. 1956, W. 1957; – Brożek K., Lekarze w życiu społecznym Zagłębia Dąbrowskiego w latach 1918–1939, „Zaranie Śląskie” 1980 z. 3 s. 494–532; tenże, Pionierzy medycyny pracy w regionie śląsko-dąbrowskim, w: Pamiętnik III Krajowego Zjazdu Polskiego Towarzystwa Medycyny Pracy, Łódź 9–11 listopada 1978, Łódź 1981 III 921–8; Pamiętnik XXV-letniej działalności i obchodu jubileuszowego Towarzystwa Lekarskiego Zagłębia Dąbrowskiego. 1907–1932, Sosnowiec 1933; – Kalendarz Lekarski I. Polaka na r. 1920, W. 1920 s. 16; – Wspomnienia pośmiertne z r. 1959: „Medycyna Pracy” nr 6 s. 381–5 (fot., bibliogr. prac), „Służba Zdrowia” nr 49 (fot.); – Materiały biograficzne R-a udostępnione przez Akad. Med. w Ł. i Instytut Medycyny Pracy w Ł.
Krzysztof Brożek